Van denken naar faalangst en verder

Hoogbegaafden zijn goed in het analyseren van complexiteiten. Dat doen ze ter plekke en à la minute. Als er genoeg tijd is en de complexiteit behapbaar, doen planning en structuur er nauwelijks toe en worden ze dus ook niet gebruikt.

Dat werkt totdat de tijdsdruk toeneemt, de complexiteit van de onderhanden zaken groter wordt, en er meer issues gelijktijdig spelen. Dan lukt het niet meer om in het moment alles te analyseren en het probleem, dat wat speelt, tot een goed einde te brengen. De kans is dan groot dat de hoogbegaafde faalt.

In het leven van hoogbegaafden zijn daar duidelijk aan te wijzen periodes voor. Faalangst ontstaat vaak in het eerste jaar van de bovenbouw van de middelbare school of in het eerste jaar van de vervolgstudie na de middelbare school. Beide jaren doen wat betreft leren een groter (en ander, meer volwassen) beroep op de leerling cq student dan voorheen. Het komt ook voor, maar in mindere mate, dat een hoogbegaafde faalangst ontwikkelt wanneer hij in de eerste klas van de middelbare school ervaart dat hij niet de enige is die intelligent en slim is.

Wat onder faalangst zit

Het onderliggende hierbij is dat omdat hoogbegaafden vooral bezig zijn met in het moment observeren en analyseren en minder met integreren en consolideren van kennis, laat staan met het automatiseren en structureren van het verwerven ervan, ze in situaties wanneer dat nodig is niet kunnen terugvallen op eerder verworven kennis. Het denkproces waar ze zo op vertrouwen, kost simpelweg zoveel tijd dat ze te langzaam worden in presteren, zeker in vergelijking met anderen die wel geautomatiseerd hebben.

Als dan de hoogbegaafde in deze situaties niet leert accepteren dat hij mag falen en dat fouten maken gezond is, én dat hij ook iets te leren heeft (niet kennis maar wel de manier van leren, leren leren zogezegd), kunnen onzekerheid en schaamte voor het falen leiden tot faalangst en vervolgens tot (a) het ontwijken van situaties waarin je kunnen getest wordt (dat zie je vaak bij jongens) of (b) nauwgezet alle opdrachten uitvoeren en stoppen met zelfstandig denken (dat zie je vaak bij meisjes). In het kort: jongens trekken zich terug in het gamen en meisjes worden te braaf en intern onzeker.

Dit alles leidt echter niet tot meer doen, oefenen, structureren, automatiseren en risico nemen, wat juist zou helpen van de faalangst af te komen. Want een ander pad gaan gaat altijd gepaard met vallen en opstaan, en dat willen deze hoogbegaafde niet, dat is te eng.

Onderliggende problematiek

Onderliggend bij deze problematiek is ook dat de hoogbegaafde, zo vaak met zichzelf in zijn hoofd bezig, het maar moeilijk vindt om met negatieve gevoelens om te gaan. Of dat nu angst is of schaamte of frustratie. Het blijft een last.

Omdat de hoogbegaafden waar we het in dit stuk over hebben vooral bezig zijn met in het moment observeren en analyseren en minder met integreren en consolideren van kennis en methodieken, laat staan met het automatiseren ervan, kunnen ze in situaties wanneer dat nodig is niet terugvallen op eerder verworven kennis en methodes.

Een gevolg is dat ze ook minder goed zijn in het doorontwikkelen van iets, of dat nu een werkstuk of scriptie is, of een complex iets dat volgt uit een opdracht. Ook nieuwe zaken worden zo ingewikkeld om op te pakken. Ze ronden zaken minder netjes af (of helemaal niet) en/of wachten op een flow-moment om geïnspireerd aan de gang te gaan. Uiteindelijk zullen ze zo geen meester worden in iets, worden passief en angstig om iets te proberen, en blijven ze onder hun niveau presteren.

Wat heeft een hoogbegaafde te leren?

1. Ander begrip van leren ontwikkelen
2. Automatiseren en methodes ontwikkelen
3. Leren samenwerken en zich daarbinnen openstellen
4. Met negatieve emoties en gevoelens leren omgaan
5. Eigen leermethodiek ontwikkelen
6. Faalangst overwinnen

Wat heeft de omgeving van de hoogbegaafde te leren?

Meestal reageert de omgeving/het ouderlijk gezin te laat en met onbegrip op wat er speelt bij de hoogbegaafde.

Ten eerste komt dit omdat de hoogbegaafde zijn falen en angsten in het begin goed weet te verbergen. Ten tweede speelt mee dat ouders de problemen niet doorzien en net zo goed als het hoogbegaafde kind in het duister tasten. Ten derde speelt dit zich meestal of in de wat meer gegoede milieus, waar vaak de focus ligt op veel eigen verantwoordelijheid van de jongere.

De omgeving heeft te leren het probleem van de jongere op een adequate manier te adresseren, min of meer in lijn met de zes punten die hierboven genoemd worden. Het belangrijkste is wel dat ze met de jongere gaan zitten en praten over wat er speelt op de emotionele lagen die het kind zo in de war brengen en die het met alle macht probeert weg te drukken. Dat ze het verhaal achter het falen ontrafelen en niet blijven steken in de voor de hand liggende antwoorden die de hoogbegaafde aandraagt.

Hoe kan het anders?

Waar leer je het meeste van? De Amerikaanse psycholoog William Glasser ontwikkelde de leerpiramide waarin hij een onderverdeling maakte in hoe efficiënt een leeraanpak is. Hoewel wetenschappelijk onderzoek ter onderbouwing er niet is, zijn deskundigen het er over eens dat de indeling van Glasser redelijk klopt.

Je leert het minst van lezen over iets, slechts ongeveer 10% blijft hangen. Het meest leer je door doen en door stof zelf uit te leggen aan een ander. Je gaat dan pas de juiste vragen aan de stof stellen want dan pas blijkt wat je niet weet en hoe je die vragen over wat je niet weet kunt beantwoorden. Deze manier van leren is in de kern dus een proces van vallen en opstaan, in interactie met anderen.

Bepalend hierbij is werken binnen een structuur. Leren door binnen een structuur de stof die je moet leren uit te leggen aan een ander, is een voorbeeld van een leerstrategie die je dwingt je deficiënties op een bepaald vlak stelselmatig op te pakken en bij te werken. Waarmee ik niet wil zeggen dat deze strategie voor elke hoogbegaafde werkt. Een persoonlijke variant erop is echter voor de meesten wel te bedenken.

Een stap verder is dat je goed wordt in iets. Hoe excelleer je en word je een specialist? Iemand die van iets echt heel veel weet en goed is analyseren en het bedenken van creatieve oplossingen? Uiteindelijk gaat dat allemaal over samen met anderen praktisch en van onderop werken, heel methodisch en binnen een itererende structuur.

Als je zo'n soort methode, of iets dat daarvan is afgeleid kunt ontwikkelen, kom je als hoogbegaafde verder en kun je bijna alles aan. Je leert van je fouten en hebt je feedback georganiseerd.

Links

Info over hoogbegaafdheid: Wat is hoogbegaafdheid - Het hoogbegaafde brein - Multiple intelligentie - Hoogbegaafd & samenleving - Hoogbegaafd & werk - Omgang met anderen - Problemen hoogbegaafdheid - Problemen hoogbegaafde jongeren - Valkuilen hoogbegaafde jongeren - Aanverwant: add ed. - Autisme versus hoogbegaafdheid - Hulpverlening GGZ - Verkeerde diagnoses - Het grote verdriet - Denkfouten over denken - Uitvoerende functies - Leren en faalangst - Omgaan met motivatieproblemen - Rust, rust, rust - Kanttekeningen - Organisaties HB - Hulpverleners HB - Boeken over HB

Testen: Hoogbegaafd test - Introvert / extravert test - Assertiviteitstest - Relatietest

Begeleiding 1 op 1: Begeleiding hoogbegaafden - Omgaan met jezelf - Omgaan met anderen - Existentiële zaken

Rondom werk: Begeleiding - Beter in samenwerken - Beter worden in wat je doet - Loopbaanadvies - Burnout & zo

Relatietherapie & relatieherstel: Relatietherapie hoogbegaafden - Relatietherapie-weekend - Relatieadvies - Relatieherstel ouder en kind - Begeleiding relationele problemen

Contact & zo: Contactinfo - Bureau IDEE - Tarieven - Colofon

Overleven

It is not the strongest of the species that survives nor the most intelligent. It is the one that is the most adaptable to change. Charles Darwin