Kanttekeningen

Hoogbegaafdheid staat de laatste twee decennia behoorlijk in de belangstelling.

Dat is fijn maar tegelijkertijd bekruipt me ook geregeld het gevoel dat al die aandacht wellicht wat overtrokken is. Dat al die mensen veel meer aan het label hoogbegaafdheid ontlenen dan eigenlijk kan. Ook vind ik dat je vraagtekens kunt plaatsen bij het begrip hoogbegaafdheid an sich.

Enkele notities.

Daar zit het 'm in!

Cliënten verkeren vaak in de veronderstelling dat wanneer ze weten of ze wel of niet hoogbegaafd zijn, ze de oorzaak en verklaring te pakken hebben van dat waarmee ze worstelen in hun leven en dat dan daarmee de oplossing van hun problemen binnen bereik is.

Meestal is dat een foutieve aanname; meestal is het zo dat het hoogbegaafd-zijn invloed heeft gehad op de manier waarop de persoon in kwestie zich al op jonge leeftijd heeft ontwikkeld in, chique gezegd, zijn/haar manier van omgaan met disbalans in intern welbevinden en relaties met anderen. Uiteindelijk blijkt dan dat die disbalans in functioneren het grootste obstakel in het leven is en eventuele begeleiding erop gericht dient te zijn hiermee om te gaan.

Met een metafoor gezegd: als je in een put valt is het zinniger je aandacht te richten op hoe je uit de put komt én hoe je er vervolgens uit blijft dan enkel te kijken naar hoe het kwam dat je in de put viel (hoewel dat laatste natuurlijk ook niet onbelangrijk is omdat het bijvoorbeeld inzicht kan geven waarom je überhaupt zo dicht bij een put in de buurt komt).

Identiteitsdenken

Identiteitsdenken is alom, je ontkomt er niet aan, of je nu wilt of niet. Ook hoogbegaafdheid past mijns inziens binnen identiteitsdenken.

Het vervelende aan identiteitsdenken is echter dat je zo het beeld van een persoon nogal versmalt en beperkt. Het label Syrische vluchteling, om maar een voorbeeld te noemen, benoemt maar een kant van iemands identiteit. Daarnaast is die persoon ook nog man of vrouw, komt uit een bepaalde streek en zit op een bepaalde manier in elkaar. Idem wat betreft iemand die het label ASS of ADHD opgeplakt gekregen heeft. Of het label hoogbegaafd.

Uiteindelijk kun je zelden iets met die labels in het echte leven. Het biedt hooguit een beeld of aanknopingspunt, maar het neemt vooral het beeld op de hele mens die erachter zit weg. Het leidt tot reservatenpolitiek waarbij de een nog slechts schreeuwt naar de ander, het betreffende label omhoog houdend in de rechterhand.

Het leidt tot jezelf terugtrekken in je eigen ongeluk dan wel dikke ik. Eng nationalisme, maar dan anders. Het leidt ook tot dolen in een doolhof waar je niet uitkomt, het leidt tot verbittering en teleurstelling.

Vereenzelvig je alsjeblieft niet met een label, het brengt je nergens.

Wat is hoogbegaafdheid

Wat is hoogbegaafdheid? Daar bestaat verschil van mening over. Diverse wetenschappers zijn van mening dat hoogbegaafdheid gelijk is aan het hebben van een hoge intelligentie. Anderen daarentegen maken een duidelijk onderscheid tussen beide begrippen.

Een IQ-test kan redelijk eenvoudig uitwijzen of iemand hoogintelligent is of niet. Het hebben van een hoge intellectuele capaciteit wordt meestal echter slechts als een deel van de hoogbegaafde persoonlijkheid gezien. Wat onderzoek hiernaar ingewikkelder gemaakt heeft, is het gebruik van diverse termen als begaafd, hoogbegaafd, meerbegaafd en partieel begaafd.

De vereniging Mensa maakt onderscheid tussen mensen met een hoog intelligentiequotiënt (IQ) en hoogbegaafde mensen (HIQ) (Mensa, 2007). Hierbij geven de leden zelf aan of zij tot de tak IQ of HIQ behoren.

Maar is die hoge intelligentie desondanks toch een voorwaarde om hoogbegaafd genoemd te worden? Blijkbaar wel. Want anders word je niet toegelaten.

Modellen van Heller, Mönks en Renzuli

Afgelopen decennia zijn er diverse modellen rondom hoogbegaafdheid ontwikkeld. Het eerste grote model was dat van Renzuli, gevolgd door dat van Mönks die met zijn model op dat van Renzuli voortbouwde. In 2010 kwam Heller met zijn model, waarbij hij de voorgaande modellen verrijkte met de eerste acht intelligenties van Gardner.

Het zijn alledrie mooie modellen maar je kunt er kanttekeningen bij plaatsen.

De eerste kanttekening is dat het alledrie ontwikkelingsbenaderingen zijn. Dat wil zeggen, ze geven inzicht in hoe iemand wel of niet hoogbegaafd geworden is, niet zozeer wat een hoogbegaafde in aanleg in huis heeft.

Wat ik daarmee bedoel is dat ze er alledrie het begrip motivatie bijhalen. Motivatie is een wat ongrijpbaar begrip maar kun je vertalen naar het moderne woord drive. Wat ze in feite stellen is dat zonder motivatie/drive de hoogbegaafdheid er niet uit komt bij de hoogbegaafde.

Maar wat betekent dit dan voor het begrip hoogbegaafdheid? Als je een en ander consequent navolgt, betekent dit dat je bijvoorbeeld die jongen van twintig die zo hoogbegaafd is maar geen enkele motivatie kan opbrengen om ook maar iets te doen, hooguit nog in potentie hoogbegaafd zou mogen noemen - het komt er immers niet uit.

Ik heb daar eerlijk gezegd weinig moeite mee, het geeft ruimte aan iedereen om hoogbegaafd gedrag te laten zien en maakt het minder afhankelijk van puur de intelligentie. Het roept echter wel de vraag op wat het begrip hoogbegaafdheid zoals het in de praktijk gebruikt wordt, als een eigenschap van een persoon, dan eigenlijk nog voorstelt.

De tweede kanttekening roept wat dat betreft ook vraagtekens op. In bijvoorbeeld het model van Mönks worden ook sociale aspecten meegenomen. Terecht. Een stimulerende, voedende omgeving doet wonderen op het vlak van ontwikkeling van kennis en vaardigheden en dus ook hoogbegaafdheid. Uiteraard vind je die omgeving vooral in de midden- en hogere klassen van de samenleving. En ja, je hoeft maar om je heen te kijken om te zien dat negen van de tien hoogbegaafden inderdaad uit die klassen komen.

Dit is een reden om hoogbegaafdheid ook te zien als een soort sociaal construct, gebonden aan bepaalde sociale klassen en een uiting van een klassestandaard, net zoals lidmaatschap van de hockeyclub of juist de voetbalclub een duidelijke indicator is van de sociaal-economische klasse waartoe iemand behoort.

Uiteindelijk kom je dan bij iets als dat hoogbegaafdheid vaardigheden betreffen die juist leden van de midden- en hogere sociaal-economische klassen goed onder de knie hebben. En eerlijk gezegd, zo wordt het ook gebruikt tegenwoordig: succesvolle mensen uit de midden- en hogere klassen hebben hoogbegaafde kinderen, anders is er wat misgegaan, is de gedachte.

Wat is creativiteit

Bij bijna alle definities van hoogbegaafdheid komt naar voren dat hoogbegaafden beschikken over veel creativiteit. Niet zozeer de creativiteit van een oorspronkelijk scheppend kunstenaar maar eerder die van een architect of constructeur: goed in het op originele en gebiedsoverstijgende wijze combineren van allerlei al bestaande elementen.

Moet je heel intelligent zijn om dat te kunnen? Of moet je heel intelligent zijn om die creativiteit ver te brengen? Tellen creatieve oplossingen wel als ze niet door een heel intelligent iemand worden bedacht? Een zwakbegaafde man die heel creatief in zijn schilderwerk is, noem je die hoogbegaafd?

De grootste denkfout van hoogbegaafden

De grootste denkfout die veel hoogbegaafden maken is dat hoewel ze natuurlijk beschikken over veel denkvermogen, dit niet wil zeggen dat ze altijd dé waarheid kennen of weten wat in een situatie het beste of juiste is. In een gegeven context is het antwoord van de hoogbegaafde zelden meer waard dan dat van de niet-hoogbegaafde.

Het probleem is echter dat de hoogbegaafde zich wel op zijn hoogbegaafdheid beroept om zijn mening meer waard te achten dan die van anderen en zo een welles-nietes spel start waarbij verongelijktheid en dedain voor de ander, de niet-zo-hoogbegaafde op de loer ligt.

En heb je ooit wel eens twee hoogbegaafden ruzie zien maken over wie van de twee gelijk heeft? Verschrikkelijke ruzies zijn dat. Die altijd maar doorgaan.

Waarheid, weten en kennis zijn relatieve begrippen. Ook voor hoogbegaafden.

Links

Info over hoogbegaafdheid: Wat is hoogbegaafdheid - Het hoogbegaafde brein - Multiple intelligentie - Hoogbegaafd & samenleving - Hoogbegaafd & werk - Omgang met anderen - Problemen hoogbegaafdheid - Problemen hoogbegaafde jongeren - Valkuilen hoogbegaafde jongeren - Aanverwant: add ed. - Autisme versus hoogbegaafdheid - Hulpverlening GGZ - Verkeerde diagnoses - Het grote verdriet - Denkfouten over denken - Uitvoerende functies - Leren en faalangst - Omgaan met motivatieproblemen - Rust, rust, rust - Kanttekeningen - Organisaties HB - Hulpverleners HB - Boeken over HB

Testen: Hoogbegaafd test - Introvert / extravert test - Assertiviteitstest - Relatietest

Begeleiding 1 op 1: Begeleiding hoogbegaafden - Omgaan met jezelf - Omgaan met anderen - Existentiële zaken

Rondom werk: Begeleiding - Beter in samenwerken - Beter worden in wat je doet - Loopbaanadvies - Burnout & zo

Relatietherapie & relatieherstel: Relatietherapie hoogbegaafden - Relatietherapie-weekend - Relatieadvies - Relatieherstel ouder en kind - Begeleiding relationele problemen

Contact & zo: Contactinfo - Bureau IDEE - Tarieven - Colofon

Overleven

It is not the strongest of the species that survives nor the most intelligent. It is the one that is the most adaptable to change. Charles Darwin