Hoogbegaafdheid

Wat is nou hoogbegaafdheid? James Webb, een autoriteit op het vlak van hoogbegaafdheid, onderscheidt de volgende karakteristieken als de kern van hoogbegaafdheid.

"Perhaps the most universal, yet most often overlooked, characteristic of gifted children and adults is their intensity (Silverman, 1993; Webb, 1993). One mother described it succinctly when she said, "My child's life motto is that anything worth doing is worth doing to excess." Gifted children - and gifted adults - often are extremely intense, whether in their emotional response, intellectual pursuits, sibling rivalry, or power struggles with an authority figure. Impatience is also frequently present, both with oneself and with others. The intensity also often manifests itself in heightened motor activity and physical restlessness."

"Along with intensity, one typically finds in gifted individuals an extreme sensitivity - to emotions, sounds, touch, taste, etc. These children may burst into tears while watching a sad event on the evening news, keenly hear fluorescent lights, react strongly to smells, insist on having the tags removed from their shirts, must touch everything, or are overly reactive to touch in a tactile-defensive manner."

"The gifted individual's drive to understand, to question, and to search for consistency is likewise inherent and intense, as is the ability to see possibilities and alternatives. All of these characteristics together result in an intense idealism and concern with social and moral issues, which can create anxiety, depression, and a sharp challenging of others who do not share their concerns."

Als je dit samenvat kom je op het volgende: hoogbegaafden worden gekenmerkt door intensiteit, rusteloosheid, grote gevoeligheid, een wil om te begrijpen en te bevragen, een behoefte aan dat zaken moeten kloppen, idealisme en een focus op sociale en morele zaken (het hele artikel kun je lezen op de pagina Verkeerde diagnoses).

Maud Kooijman benoemt in Mensa in 2007 het volgende als kenmerkend voor een hoogbegaafde: "Een hoogbegaafde is een snelle en slimme denker, die complexe zaken aankan. Een sensitief en emotioneel mens, intens levend. Autonoom, nieuwsgierig en gedreven van aard. Hij of zij schept plezier in creëren."

Onder de motorkap

Onder de motorkap vind je bij hoogbegaafden verschillende zaken, in het bijzonder een hoge intelligentie. Maar wat is dan intelligentie?

Alfred Binet (dit stukje is gebaseerd op Martine Delfos, Het IQ en de intelligentie), de grondlegger van de intelligentietesten (alhoewel niet zo bedoeld), zag het vermogen om te begrijpen, te redeneren en te bedenken als basale bouwstenen van intelligentie. Wechsler, de ontwikkelaar van de Wechsler IQ-test en voortbordurend op de definitie van Binet, ontwikkelde de volgende definitie van intelligentie:

'Intelligence is the overall capacity of an individual to understand and cope with the world around him. This definition conceives of intelligence as an overall or global entity; that is, a multi-faced entity rather than an independent, uniquely-defined trait. It avoids singling out any ability, however esteemed (e.g. abstract reasoning), as crucial or overwhelmingly important.'

Dus intelligentie wordt daarmee een brede waaier aan vaardigheden, eigenschappen en kwaliteiten die samengenomen iemand in staat stellen om te gaan met het leven en de uitdagingen en problemen die daaruit voortvloeien. Ter verduidelijking de definitie van Resing en Drenth hieronder.

Wilma Resing en Pieter Drenth, twee Nederlandse onderzoekers, omschrijven volgens Wikipedia het begrip intelligentie als een conglomeraat van verstandelijke vermogens, processen en vaardigheden. Intelligentie omvat:

- Abstract, logisch en consistent kunnen redeneren,
- Relaties kunnen ontdekken, leggen en doorzien,
- Problemen kunnen oplossen,
- Patronen kunnen ontdekken in schijnbaar ongeordend materiaal,
- Met bestaande kennis nieuwe taken kunnen oplossen,
- Zich flexibel kunnen aanpassen in nieuwe situaties,
- Zelfstandig kunnen leren, zonder daarbij directe en volledige instructie nodig te hebben.

Benadrukt dient te worden dat het hier vooral om vermogens gaat; of het er echt uit komt is altijd afwachten, zoals menig hoogbegaafde kan bevestigen.

Dit conglomeraat van vermogens, processen en vaardigheden is gesitueerd in onze hersenen, in het bijzonder in de grote hersenen, de neocortex, evolutionair gezien het jongste deel van ons brein.

Daarbij kun je een verschil maken tussen intelligent en hoogintelligent. Technisch gezien onderscheidt volgens wetenschappers hoogintelligent zich van normaal intelligent op fysiek en fysiologisch gebied door onder meer:

- Prikkels vanuit de zintuigen komen zeer snel het brein binnen en worden direct doorgeleid ter processing.
- Elk afzonderlijk denkproces kent vele, snelle, feedbackloops.
- Denken gebeurt gelijktijdig, parallel, op verschillende niveaus en de processen kunnen zeer intens zijn.
- Het brein sorteert, analyseert en verwerkt grote hoeveelheden data en staat zelden tot nooit stil.
- Denken vindt veelal plaats in beelden en abstracties, en hebben het niet nodig om geverbaliseerd te worden om grijpbaar te zijn.
- Krachtige en menigvuldige onbewuste denkprocessen leiden als het ware tot een sterke sensititiveit en intuïtie.

De denkprocessen bij hoogintelligentie personen verlopen dus wezenlijk anders dan bij gewoon-intelligentie personen en je zou kunnen zeggen dat er zo een verandering in de kwaliteit van denken plaatsvindt: het is het verschil tussen een Ford Fiësta en een Mercedes, om bij auto's te blijven. De grens die daarbij wordt aangehouden ligt (arbitrair) op 132 punten, waarbij 100 het gemiddelde van de schaal is. De schaal waar we het hier over hebben is die van de Wechsler Adult Intelligence Scale (WAIS), ontwikkeld door David Wechsler in 1939 en sindsdien regelmatig aangepast.

Die grens van 132 punten heeft hij gekozen vanuit statistisch perspectief: boven de 132 op zijn schaal valt samen met 2% van de hoogste scores binnen een normaalverdeling (dat gaat op voor de verdeling van intelligentie binnen een westerse samenleving). Voor 1% moet je dan boven de 145 scoren. Ter vergelijking: MBO-niveau komt ongeveer overeen met ongeveer 105 punten, HBO-niveau ongeveer 115 en Universitair niveau ongeveer 125.

Smaken in intelligentie

Over de vraag of intelligentie een monolitisch vermogen is of dat er binnen dat vermogen smaken vallen te onderscheiden, lopen de meningen uiteen. Sternberg, een eminent onderzoeker op het vlak van intelligentie en hoogbegaafdheid, onderscheidt een drietal typen intelligentie en begaafdheid: creatief, analytisch en praktisch. Hoewel er op het onderliggende onbewuste niveau een grote samenhang bestaat tussen de drie, ligt het accent in het dagelijkse leven vaak bij een van de drie.

De creatieve intelligentie verbinden we met, bijvoorbeeld, de gedreven musicus of architect. De praktisch intelligente persoon komen we vaker tegen in de vorm van de ondernemer die zo goed kan verkopen. De intelligente analyticus kennen we enerzijds als, bijvoorbeeld, de technisch ingenieur die bruggen ontwerpt of de ict-er die software schrijft en, anderzijds, als de woordkunstenaar die zo goed is in talen.

Hoogbegaafdheid meer dan hoge intelligentie?

De vereniging Mensa maakt sinds een aantal jaren onderscheid tussen hoogbegaafdheid en hoge intelligentie. Dit in navolging van Gardner (zie de pagina Meervoudige intelligentie) en onder meer Mönks, een Nederlandse wetenschapper die een model over hoogbegaafdheid ontwikkelde en die daarin een drietal componenten onderscheidt: (1) grote intellectuele capaciteiten, (2) een grote intrinsieke motivatie om te presteren, en (3) een bijzondere creativiteit. Hierbij dient creativiteit te worden opgevat als een manier van denken die buiten de gebaande paden gaat.

Wat hier het verschil maakt tussen hoogintelligent en hoogbegaafd is de hoge mate van creativiteit die eigen zou zijn aan het hoogbegaafde maar die niet terugkomt bij de hoge intelligentie. Zeg maar het verschil tussen de creatieve, speelse architect en de vooral logisch denkende wiskundige die nog geen grapje snapt. Een en ander is natuurlijk arbitrair want echt wetenschappelijk onderzoek naar deze materie bestaat niet, het berust allemaal op interpretatie.

In mijn ogen is dit vooral een schijntegenstelling en is de hoge intelligentie wel degelijk de basis voor hoogbegaafdheid, en heb je hoogbegaafden of hoog-intelligente mensen die in meer of mindere mate creatief zijn. Om maar wat tegendraads te opperen, wordt iemand met een IQ van 90 die heel creatief is echt gezien als een hoogbegaafde? Ik betwijfel het.

Daarbij dien je intelligentie en begaafdheid als een glijdende schaal op te vatten. De mate waarin iemand intelligent is, en dus ook hoogintelligent of hoogbegaafd, is grotendeels erfelijk bepaald. Een kanttekening hierbij is dat het milieu waarbinnen iemand opgroeit in belangrijke mate bepaalt of diens kwaliteiten en eigenschappen, waaronder ook hoogbegaafdheid, tot volle wasdom komen of niet.

Vaardigheden en gedrag hoogbegaafden

Hoogbegaafdheid vertaald naar vaardigheden en gedrag betekent dat de meeste hoogbegaafden:

- Situaties (en wanneer getraind ook mensen) snel en goed kunnen 'lezen' en interpreteren, goed kunnen analyseren; dat ze snel van begrip zijn.
- Makkelijk van het abstracte naar het concrete kunnen werken en vice versa, bijvoorbeeld bij het aanleren van nieuwe kennis.
- Intrinsiek nieuwsgierig zijn, hongerig naar nieuwe ervaringen (prikkels, weetjes, problemen) om hun hersenen aan het werk te zetten, en daar voldoening uit halen.
- Creatief kunnen zijn in de zin dat ze beeldend en buiten bestaande kaders kunnen denken; ze kunnen allerlei zaken op een onverwachte manier aan elkaar koppelen.
- Erg zelfstandig zijn omdat wat ze hoog achten zelf in voldoende mate in huis hebben; op hun eigen manier leven hoogbegaafden heel intens.
- Chaotisch en eigengereid kunnen zijn; ze gaan graag precies daar waar op dat moment hun interesse ligt.
- Nogal perfectionistisch kunnen zijn en bij tijd en wijle graag gericht op competitie.
- Interactie met anderen willen plooien rondom inhoud, vaak ook het abstract-ethische, en in mindere mate rondom de relatie en het emotionele.
- Wanneer ze dat willen hun begaafdheden op een hoog niveau kunnen beoefenen.
- Makkelijk overprikkeld raken omdat ze aan weinig prikkels al voldoende hebben (vele hoogbegaafden zijn geneigd zichzelf 'uit' te schakelen wanneer dit dreigt te gebeuren om overbelasting te voorkomen).

Stroop en onnozelheid

Hoogbegaafd zijn is niet hetzelfde als het hebben van een stoornis of ziekte. Toch, omdat het zichtbaar afwijkt van hoe mensen gemiddeld denken en doen, roept het in de interactie met niet-hoogbegaafden vaak problemen op, tenzij beide kanten maatregelen nemen om dit tegen te gaan.

Vanuit de hoogbegaafde gezien lijkt het wel of hij in een emmer met stroop zwemt. Niets gaat in een prettig tempo, steeds zijn er talloze touwen die hem omlaag trekken; interactie met anderen is lastig want alles moet worden herhaald, uitgespeld en voorgekauwd.

Altijd moet het een na het ander, nooit mag eens iets op zijn manier worden neergezet. Veel van wat gelezen kan worden, geluisterd of bekeken, is eendimensionaal, onnozel en plat. Relaties zijn o zo lastig want afgestemd op het voeden van elkaars emoties en gevoelens.

Mijn vader

Mijn vader ontwierp machinestraten voor Philips, onder meer een die complete beeldbuizen assembleerde. Het belangrijkste werk deed hij niet op kantoor, maar thuis op de bank, terwijl hij tv keek en een patience legde. Dan was hij in zijn hoofd bezig met zijn machines.

Daarna, de volgende dag op kantoor, hoefde hij het enkel nog maar even te doen.

Emotionele intelligentie

In het midden van de jaren negentig lanceerde Daniël Goleman het begrip emotionele intelligentie. Het werd gelanceerd als tegenhanger van de vormen van intelligentie zoals hier op deze site besproken.

In tegenstelling tot wat de term suggereert, is emotionele intelligentie in mindere mate verbonden met de rationele denkprocessen. Emotionele intelligentie heeft vooral betrekking op de emotionele en gevoelsmatige belevingen die we kennen uit de oudere delen van het brein; ons reptielenbrein en lymbisch systeem.

Links

Info over hoogbegaafdheid: Wat is hoogbegaafdheid - Het hoogbegaafde brein - Multiple intelligentie - Hoogbegaafd & samenleving - Hoogbegaafd & werk - Omgang met anderen - Problemen hoogbegaafdheid - Problemen hoogbegaafde jongeren - Valkuilen hoogbegaafde jongeren - Aanverwant: add ed. - Autisme versus hoogbegaafdheid - Hulpverlening GGZ - Verkeerde diagnoses - Het grote verdriet - Denkfouten over denken - Uitvoerende functies - Leren en faalangst - Omgaan met motivatieproblemen - Rust, rust, rust - Kanttekeningen - Organisaties HB - Hulpverleners HB - Boeken over HB

Testen: Hoogbegaafd test - Introvert / extravert test - Assertiviteitstest - Relatietest

Begeleiding 1 op 1: Begeleiding hoogbegaafden - Omgaan met jezelf - Omgaan met anderen - Existentiële zaken

Rondom werk: Begeleiding - Beter in samenwerken - Beter worden in wat je doet - Loopbaanadvies - Burnout & zo

Relatietherapie & relatieherstel: Relatietherapie hoogbegaafden - Relatietherapie-weekend - Relatieadvies - Relatieherstel ouder en kind - Begeleiding relationele problemen

Contact & zo: Contactinfo - Bureau IDEE - Tarieven - Colofon

Overleven

It is not the strongest of the species that survives nor the most intelligent. It is the one that is the most adaptable to change. Charles Darwin