Problemen hoogbegaafde jongeren

Hoogbegaafde kinderen en jongeren wijken qua intelligentieniveau af van het gemiddelde. In combinatie met het eigen karakter, de invloed van het ouderlijk gezin, en de omgeving waarin het kind of de jongere opgroeit, kan dit tot problemen leiden.

De problemen kunnen psychisch, sociaal, existentieel en emotioneel van aard zijn en komen ook in combinatie voor. Ze kunnen licht of zwaar zijn maar gaan vaak niet vanzelf over. Als dat het geval is, is professionele begeleiding geboden.

1. Asynchrone ontwikkeling

Hoogbegaafde kinderen kunnen verstandelijk abstracte concepten al op vroege leeftijd begrijpen maar zijn tegelijkertijd vaak niet in staat om met diezelfde concepten emotioneel en praktisch om te gaan. Denk dan bijvoorbeeld aan seks, geweld en dood.

Door het abstracte denkniveau en het rationele uiten van het kind wordt het dikwijls ouder ingeschat dan de emotionele leeftijd die het heeft. Het kind wordt dan ook makkelijk overvraagd. Tevens kan het zo zijn dat het zich klem voelt zitten tussen twee werelden: die van het kind ouder dan zichzelf en die van leeftijdsgenoten. Dit kan leiden tot angst, twijfel en een laag zelfbeeld bij het hoogbegaafde kind. Want bij welke leeftijdsgroep hoort het en, vraagt het kind zich af, wanneer is het goed?

2. Perfectionisme

Veel hoogbegaafde kinderen en jongeren zijn zeer perfectionistisch van aard. Enerzijds is dat aanleg, anderzijds hebben ze zoveel denkvermogen dat ze problemen dieper doordenken en met betere, meer perfecte oplossingen kunnen komen. En dat geeft telkens opnieuw een kick. Vaak hebben deze kinderen geleerd dat perfectionistisch gedrag iets oplevert in de relaties met anderen - meestal complimenten. Het is een manier om angst en onzekerheid te maskeren en geaccepteerd te worden.

Perectionisme is op zich genomen geen probleem. Behalve als het kind de lat voor zichzelf zo hoog legt dat het in reactie daarop obsessief of faalangstig gedrag ontwikkelt. Dat is wanneer het kind voelt dat het het meest perfecte wel kan zien maar dat er ook een risico is dat het dat niet zal halen.

Bijvoorbeeld, dat het elk woord van een opgave wil snappen voordat het een antwoord durft te geven. Of dat het dagen bezig is met een werkstuk omdat het nooit goed genoeg is en altijd nog iets beter kan. De norm die perfectionistisch ingestelde kinderen zichzelf hebben opgelegd, 'moeten' ze halen, anders is het 'fout.'

Faalangst kan bij hoogbegaafden makkelijk leiden tot het mijden van situaties waarin fouten gemaakt kunnen worden. Zoals huiswerk maken wat ze niet snappen, iets nieuws moeten ontwikkelen, of het aangaan van conflicten of wedstrijden. Dan zijn die hoogbegaafde kinderen ineens ziek of onvindbaar.

Perfectionisme gaat niet vanzelf over wanneer hoogbegaafde jongeren volwassen worden. Perfectionisme leidt niet alleen tot overspannenheid maar ook tot eenzijdige relaties (mensen die je gebruiken) en lastige relaties (inhoud en resultaat gaan voor relaties).

3. Kritische instelling

Veel hoogbegaafde kinderen en jongeren zijn uitermate kritisch. Niet alleen naar anderen toe maar ook naar zichzelf. Het ligt in het verlengde van hun perfectionisme: alles kan perfect zijn, is het idee, dus dat is dan de norm en als daaraan niet voldaan wordt, zit er blijkbaar iets fout.

Natuurlijk stelt niet iedereen - ouders, klasgenoten, leraren en vriendjes - zo'n kritische houding op prijs. Met als gevolg dat het hoogbegaafde kind uitgestoten wordt of het gevoel krijgt niet serieus genomen te worden. Dat het een zeurpiet is en daarom niet aardig.

4. Rechtvaardigheidsgevoel

Hoogbegaafde kinderen en jongeren hebben dikwijls, ook als afgeleide van het perfectionisme, waarbinnen als vanzelf ruimte is voor een afgewogen en verdiept oordeel gebaseerd op een interne dialoog, een sterk en autonoom ontwikkeld moreel intern kompas.

Dit kompas en de waarden en normen die eronder liggen, heeft voor hen meer waarde in het richting geven aan hun leven of beoordelen wat op hen af komt dan wat dan ook. Ze vertrouwen er meer op dan op artikelen in kranten, op websites, of wat gezegd wordt op tv of op sociale media.

Omdat ze daarbij ook nog eens een rigide standpunt kunnen innemen, met weinig ruimte voor afwijkende ideeën (logica gaat voor), leidt dit geregeld tot strijd met anderen over van alles en nog wat. Hulpverleners die niets van hoogbegaafdheid weten, willen dit gedrag weleens als autisme, narcisme in de dop of als asperger diagnosticeren. 5.

Onderpresteren

Veel hoogbegaafde kinderen hebben een hoge intelligentie maar een onderontwikkelde manier van toepassen van die intelligentie. Ze zijn in hun gedrag chaotisch, missen discipline en vinden routinematig werken maar lastig. Ze hanteren geen vaste strategieën om hun problemen op te lossen. Ze werken 'on the fly' zoals ik dat noem: ze pakken wat voorhanden komt en waar hun oog op valt.

Veelal lopen deze kinderen rond hun zestiende vast op school; ze hebben niet geleerd te leren. De reden is meestal dat ze jarenlang ervaren hebben dat hun hoge intelligentie volstaat om in het nu te dealen met alle cognitieve problemen waar ze mee te maken krijgen, terwijl dat op zeker moment niet meer werkt omdat de werklast te hoog wordt. In plaats van hun strategieën aan te passen, blijven ze daar dan in paniek in hangen.

Als hoogbegaafde jongere onderpresteerders volwassen zijn geworden, zullen ze hier nog steeds tegenaan lopen, tenzij ze een proces ingaan wat je leren leren en correct leren hanteren van uitvoerende functies noemt.

6. Anders zijn

Het besef van anders of raar zijn, kan grote gevolgen hebben. Vele hoogbegaafde kinderen en jongeren kunnen hier niet mee overweg en krijgen problemen die variëren van psychosomatische klachten - faalangst, stressklachten, hyperactiviteit - tot psychotische klachten en depressie en dergelijke - zich afsluiten, autismeachtige klachten, anorexia, paranoia, zelfmoordneigingen. Ook kan het er niet mee overweg kunnen leiden tot excessief boos en woedend gedrag.

Vaak maakt het kind of de jongere in zo'n periode, wanneer hij ervaart dat hij er niet of maar half bijhoort, een fundamentele existentiële keuze: erbij horen of juist niet. Die keuze ligt voor jaren vast en bestrijkt het hele spectrum van leven: school, vriendjes, liefdes, ouders, vreemden, politiek, werk.

Later, wanneer de jongere volwassen is geworden, kan het zo maar zijn dat de hoogbegaafde merkt dat hij vast zit in een leven waar hij totaal niets mee heeft en kan, en wat hem ook niets brengt. Daar uitkomen is niet iedereen gegund en depressieve periodes liggen daarbij op de loer.

7. Onbegrip

Vanwege hun grote woordenschat, hun grote gevoel voor aparte humor en hun volwassen gedrag, kunnen hoogbegaafde kinderen en jongeren het gevoel krijgen dat ze niet begrepen worden door leeftijdgenoten - wat in de kern vaak ook zo is.

Hierdoor kunnen ze een minderwaardigheidsgevoel ontwikkelen of zich afgewezen voelen en bij voorkeur ander - ouder - gezelschap zoeken. Uiteraard kan dit ook leiden tot gepest worden in combinatie met uitstoting. Veel hoogbegaafde kinderen en jongeren zijn langdurig gepest op school wegens onbegrip van anderen en hun anders zijn.

Dit pesten - heftig gepest worden is vergelijkbaar met aangerand worden en is een traumatische ervaring - kan op latere leeftijd leiden tot terugtrekgedrag, ontwijkgedrag, angsten, een laag zelfbeeld, en wat dies meer zij.

8. Hypergevoeligheid

Hoogbegaafde kinderen zijn vaak erg sensitief. Niet alleen pikken ze allerlei prikkels feiloos op, ook kunnen ze op basis van minieme aanwijzingen een nauwkeurig beeld van iets construeren. Die sensitiviteit is direct gelinkt aan de denkkracht van de hoogbegaafde. Subtiele verschillen en veranderingen in dat wat hij waarneemt en vervolgens vergelijkt met wat hij intern heeft opgeslagen over juist die situaties en/of persoon.

Dit alles heeft een keerzijde: enerzijds 'lezen' hoogbegaafde jongeren anderen en situaties snel en goed, anderzijds kunnen ze zich ook makkelijk gekwetst en/of afgewezen voelen. In combinatie met een zachtmoedig karakter leidt dit vaak tot terugtrekgedrag, argwaan, en niet meer mee willen doen. Het zorgt er ook voor dat de hoogbegaafde feilloos onechtheid, onoprechtheid en leugens en dergelijke uit iemands uitingen haalt.

9. De tijd nemen

Vele hoogbegaafde kinderen en jongeren willen meestal graag tot een genuanceerd en gefundeerd oordeel komen over alles waarmee ze te maken hebben, dat is nou eenmaal gelinkt aan hun streven naar perfectionisme. Daarbij hebben ze het vermogen voorbij het voor de hand liggende te kijken en overwegen ze eerst, in een interne dialoog, alle aspecten en hoe die op elkaar inwerken, ze werken als het ware met scenario's, spelen in gedachten een schaakspel tien zetten vooruit.

Voor anderen kan dit zo lijken dat het hoogbegaafde kind verlegen of onzeker is, en juist geen mening heeft. Dat het twijfelt aan zichzelf en aan wat te doen.

Geregeld roept dit minachting en uitstoting op: hé slome! Soms vinden anderen dit gedrag zelfs asociaal. Wat dan weer grote weerslag heeft op het zelfvertrouwen en zelfbeeld van het kind.

10. Respect

Het is in de natuurlijke orde der dingen dat kinderen willen opkijken naar volwassenen. Wanneer echter hoogbegaafde kinderen ervaren dat ze volwassenen kunnen manipuleren en/of dat die minder weten dan zijzelf of dat ze op een lager ethisch niveau opereren, kunnen ze zich zeer onzeker gaan voelen of zich juist cynisch gaan afzetten.

Dit is ook de basis van wat later volwassen hoogbegaafden ervaren als hun autoriteitsprobleem: ze kunnen geen respect opbrengen voor leidinggevenden puur om het feit dat het leidinggevenden zijn. Hun respect is gebaseerd op wat die leidinggevende voorstelt en doet, op de natuurlijk autoriteit van de leidinggevende, niet de gegeven autoriteit.

11. ADD, ADHD, autisme

Veel vormen van hoogbegaafdheid bij kinderen en jongeeren worden door de omgeving niet als zodanig herkend.

Dikwijls wordt hoogbegaafdheid bij kinderen aangezien voor ADHD of ADD (veel symptomen komen overeen en het komt vaak samen voor), een contactstoornis of autisme (asperger). Uiteraard heeft dit zijn weerslag op hoe het hoogbegaafde kind zich existentieel manifesteert en verder ontwikkelt.

Links

Info over hoogbegaafdheid: Wat is hoogbegaafdheid - Het hoogbegaafde brein - Multiple intelligentie - Hoogbegaafd & samenleving - Hoogbegaafd & werk - Omgang met anderen - Problemen hoogbegaafdheid - Problemen hoogbegaafde jongeren - Valkuilen hoogbegaafde jongeren - Aanverwant: add ed. - Autisme versus hoogbegaafdheid - Hulpverlening GGZ - Verkeerde diagnoses - Het grote verdriet - Denkfouten over denken - Uitvoerende functies - Leren en faalangst - Omgaan met motivatieproblemen - Rust, rust, rust - Kanttekeningen - Organisaties HB - Hulpverleners HB - Boeken over HB

Testen: Hoogbegaafd test - Introvert / extravert test - Assertiviteitstest - Relatietest

Begeleiding 1 op 1: Begeleiding hoogbegaafden - Omgaan met jezelf - Omgaan met anderen - Existentiële zaken

Rondom werk: Begeleiding - Beter in samenwerken - Beter worden in wat je doet - Loopbaanadvies - Burnout & zo

Relatietherapie & relatieherstel: Relatietherapie hoogbegaafden - Relatietherapie-weekend - Relatieadvies - Relatieherstel ouder en kind - Begeleiding relationele problemen

Contact & zo: Contactinfo - Bureau IDEE - Tarieven - Colofon

Overleven

It is not the strongest of the species that survives nor the most intelligent. It is the one that is the most adaptable to change. Charles Darwin